Khilaafyo isku saansaan eeg ayaa mar kali ah ka dhex qarxay Wasiirrada Maaliyadda iyo Xisaabiyayaasha Guud ee Somaliland iyo Somaliland oo laba kastaa dhinacooda khilaaf culusi u soo kala dhex galay saacadihii ugu dambeeyeyna warbaahintu si weyn uga hadlaysay wakhtiga khilaafkoodu isku soo beegmay aadna isugu egyahay nuxurka khilaafkoodu.

Ugu horrayn Khilaaf cakiran ayaa soo kala dhex galay sida shalay lagu baahiyey warbaahinta Online-ka ah ee Somaliland Wasiirka Wasaaradda Horumarinta Maaliyadda iyo Xisaabiyaha Guud ee Qaranka.

Khilaafkan ayaa ka dhashay ka dib markii uu Wasiirka Maaliyadda Somaliland Mudane Yuusuf Maxamed Cabdi uu xilkii ka qaaday Ku xigeenada Xisaabiyaha Guud, kuwaas oo isla markiiba magacaabay Bedelkoodii.

Xisaabiyaha Guud ayaa ku doodaya in aanu Wasiirka Maaliyaddu awood u lahayn in uu beddelo Ku Xigeennada Xisaabiyaha Guud, hasayeeshee Yuusuf Maxamed Cabdi Wasiirka Horumarinta Maaliyadda ayaa isna ku adkaysanaya in uu sharcigu awood u siiyay Magacaabista Ku Xigeennadda Xisaabiyaha Guud.

Labada Masuul ayaa arrintaasi ku murmay, waxaana ilo wareedyo u dhuun daloolaa ay shabakadda Hadhwanaagnews oo aannu warkan kasoo xiganay u sheegeen in uu hadalku ka taag-taagmay Labadaasi Masuul.

Waxa uu warku intaasi ku darayaa in Xisaabiyaha Guud uu markii danbe hadalka ku soo koobay in uu arrintan kala sheekaysan doono Madaxweynaha Somaliland, si xal kama dambays ah looga gaadho khilaafkooda.

Muddooyinkii ugu danbeeyay Masuuliyiinta Xukuumadda Madaxweyne Muuse Biixi Cabdi ayaa khilaaf cakiran qaar badan oo ka mid ah soo kala dhex galay, waxaana jira khilaafyo aan ilaa iminka xal laga gaadhin, kaas oo uu ugu danbeeyay Khilaafkii soo kala dhex galay Maareeyaha Hay’adda Wadooyinka iyo Wasiirka Gaadiidka iyo horumarinta Jidadka.

Markii haddaba warkani soo baxay waxa isla warbaahinta Soomaalida lagu baahiyey shalay khilaaf isna ka dhex qarxay Wasiirka Maaliyadda Soomaaliya iyo Xisaabiyaha Guud ee dalkaasi taasi oo noqotay arrin isku soo beegantay balse ubucda khilaafka labada masuuliyiin ee labadan dal uu kala duwanaa.

Khilaafka Masuuliyiinta dawladda Muqdisho ayaa soo kala dhex galay qaar ka mid ah heyadaha Maamulka dhaqaalaha ee dowladda isku sheegta federaalka Somalia gaar ahaan Wasaaradda Maaliyada iyo xisaabiyaha guud ee dalkaasi.

Khilaafka ayaa dibeda u soo baxay markii xisaabiyaha guud ee dalkaasi Soomaaliya Marwo Faadumo Cusmaan Faarax ay ku eedeysay been abuur, marin habaabin, qas iyo xad-gudub maaliyadeed Xafiiska Wasiirka Maaliyadda.

Maxaa keenay khilaafka?

Sida ku cad qoraalka ay soo saartay xisaabiyaha guud ee Maamulka Muqdisho Marwo Faadumo Cusmaan Faarax khilaafka ayaa bilowday markii Wasiirka Maaliyadda dalkaasi Soomaaliya C/raxmaan Ducaale Beyle uu magacaabay xilka Xidhiidhiyaha Xisaabiyaha guud iyo hay’adaha Maaliyadda taasi oo keentay in ay haweenayda Xisaabiyaha ahi ka cadhooto. Tallaabadaasi ayaa ka cadhaysiisay Xisaabiyaha guud ee Maamulka Muqdisho Marwo Faadumo Cusmaan Faarax iyadoo sheegtay in maadaama labada heyadood ay kala madax banaan yihiin aanu wasiirku awood u laheyn inuu magacaabo xilal noocaasi ah.

Wasiirkii hore ee Wasaaradda Madaxtooyada Somaliland, Ahna Hogaamiyaha Xisbiga Mucaaridka ah ee WADDANI Mudane Xirsi Cali Xaaji Xasan ayaa markii u horaysay ka hadlay sababaha kala erdheeyay ee ay isku seegeen Madaxweynaha hadda talada dalka haya ee Muuse Biixi Cabdi wakhtigii uu Siilaanyo dalka ka talinayay, Waxa uu sheegay inay isku aragti ka noqon waayeen dhinaca Siyaasada, waxa kale oo uu sheegay inuu mar walba la safan jiray Siilaanyo marka ay isqabtaan Siilaanyo taasina ay qayb tahay sababaha sii kala fogaysay isaga Iyo Muuse Biixi wakhtigii uu Gudoomiyaha Kulmiye ahaa, Xirsina Madaxtooyadda Joogay.

Sidan ayuu Hogaamiye Xirsi ka Sheegay waraysi dhinacyo badan taabanaya oo uu la yeeshay Macalin Faysal Fadh fadhle oo ka mid ah Bahda Telefishanka Caalamiga ah ee Universal, waxaanu ku bilaabay hadalkiisa “Muuse Biixi wali Si Shaqsiyan ah iskumaano qaban,laakiinse siyaasada ayaan ku soo kala horjeednay, Madaxweynaha ayaan la safnaa, isagana way isku jiidheen, markaa tartankii siyaasadeed ee na dhex marayay mooyaane wax Shaqsiyan ah oo na-dhex maray majirto oo waligayo iskumaan qaban,markaa majirto Cadawaad siyaasadeed oo noo dhexaysaa imikana nooma dhexayso, markii horena noomay dhexayn oo aan shaqsi ahaan isku hayno, laakiinse aragti siyaadeed oo kala duwan waanu lahayn. Muuse Biixi intaanu isku qabanay waxay ahayd intii aanu Xukuumadda Wada joognay markii hore ee mucaaridka, Mucaarid ayaanu wada ahayn markaa intii aanu Xukuumadda joognay isna Gudoomiyaha Xisbiga ahaa ayaanu ku kala duwanayn, ana Madaxweynaha ayaan la safnaa isaguna Ra’yigiisa ayuu watay oo waxa uu doonayay Kursiga oo dee waakii aad arkaysay ee u ordayay ee Marar badan la iskaga horyimid”.

Isagoo ka jawaabaya su’aal laga waydiiyay sida uu u arko Xukuumaddan Cusub ee uu Madaxweyne Muuse Biixi ayaa waxa uu yidhi “Waxaan u arkaa Dawlad Cusub oo sanad jirtay oo iigama muuqato runtii markaan Guud ahaan eego Horumar badan oo indhuhu soo jiitaan,yacni filashadii, yacni maadaama oo ay Dawladdu, Dawlad ahayd, Dawlad kale oo Xisbigeeda kala wareegtay inay markiiba duusho oo dhaqaaqdo iigama muuqan, Sidoo kalena iigama muuqan dadka uu u cugtayna iigama muuqan, inkasta oo dad badan oo cusub oo aanan waxba ka sheegi Karin jiraan, oo ay kujiraan oo ay ku badan yihiin, haddana iigamay muuqan inay bulshadu ku qanacday, maaha inaan anigu qiimeeyo,laakiin hadal hayn badan ayaa kasoo noqotay, iyaguna wali may xaqiijin, ama dadka Bulshada ayaa ku qanacda ama iyaga ayaa xaqiijiya, inay u qalmaan wixii loo magacaabay”.

Ugu dambayn waxa uu yidhi isagoo arimahaasi ka hadlaya“iyaguna wali may xaqiijinin inay saaxada yimaadeen oo Heerkii u saraysay ee Xukunka ay yimaadeen, oo ay fuliyeen, ma odhanayo Kuli, intooda badan, markaa intooda badani may xaqiijiyay oo may soo jiidan indhaha dadka,hadal hayn badanna way keentay,Waxaana qiraya Kulmiye dadkii ka hadlay ee uu Prof. Axmed Ismaaciil Samatar ka mid ka ahaa,ee  Jamaal Cali Xuseen ka mid ahaa, dad badanbaa  xusayay oo tilmaamayay,inaanay Boqolkiiba Boqol la dhacsanayn Xukuumadda la soo dhisay, oo aan ahaynba aragtida mucaaridka eh, ee ah aragtida kale ee uu Xisbigooduba qabo ah”. Ayuu yidhi Hogaamiye Xirsi Cali Xaaji Xasan, Hogaamiyaha Xisbiga WADDANI.

Xarunta xuquuqul insaanka madaxa-bannaan ee Somaliland ayaa walaac ka muujisay amar ay sheegtay in uu cabudhin ku yahay warbaahinta kaasi oo uu soo saaray wasiirka warfaafinta Somaliland Cabdiraxmaan Guri-barwaaqo.

Qoraal ay soo saartay xaruntu ayaa lagu yidhi:

“Xarunta Xuquuqal Insaanku waxaay u soo jeedinaysaa Wasiirka Warfaafinta ee Jamhuuriyadda Somaliland inuu joojiyo amarada is-daba joogga ah ee xanibaadda ku ah xorriyadda warbaahinta oo ay ilaaliyeen dastuurka iyo Xeerka Saxaafaddu.

1 November 2018 wuxuu Wasiirka Warfaafinta, mudane Cabdiraxmaan Cabdilaahi Faarax, u qoray waraaq Xeer-ilaaliyaha Guud oo uu ka codsaday inuu “talaabo sharci ah” ka qaado labada telefiishan ee kala ah Saab iyo Star.

Wasiirku wuxuu ku eedeeyey labada telefiishan inay jebiyeen amar hore oo ku waajibinayay warbaahinta “inaanay wax xidhiidh ah la samayn kooxda budhcadda ah ee Caare,” sida waraaqda wasiirka oo ay aragtay Xaruntu lagu sheegay.

Waraaqda Wasiirku waxaay ka hadlaysaa sarkaal hore uga tirsanaan jiray Ciidanka Qaranka oo ka tegay, sheegayna inuu samaystay waxa uu ugu yeedhay “jabhad hubaysan oo mucaarad ah.”

Wasiirku wuxuu sheegay in labada telefiishan ay “si badheedh ah u baahiyeen 27 October 2018 war dhaawac ku ah Qaranimada,” wuxuuna ka codsaday Xeer-ilaaliyaha Guud inuu talaabo ka qaado Saab iyo Star si “looga hortago in warbaahin kasta fidiyaan warar khalkhal gelinaya amaanka iyo xasiloonida dalka.”

Maamulka mid ka ah telefiishanada wasiirku magacaabay ayaa u sheegay Xarunta Xuquuqal Insaanka inaanay jebin shuruucda Somaliland, balse ay sii daayeen war uu tebiyay “sarkaalka ka goostay ciidanka.”